کریدور ایران، مسیر نهایی کشورهای سازمان شانگهای به اروپا

فلسفه شکل‌گیری سازمان همکاری شانگهای بر یک اصل ساده اما تعیین‌کننده بنا شد کشورهایی که سال‌ها وزن سیاسی و اقتصادی آن‌ها در معادلات جهانی کم‌تر دیده می‌شد امروز فضایی مشترک ایجاد کردند تا صدای جنوب جهانی را در برابر بلوک‌های قدرت تثبیت‌شده بلند کنند. سازوکاری که امروز پس از دو دهه به شبکه‌ای راهبردی میان اقتصادهای غیرغربی تبدیل شده و نزدیک به یک‌سوم جمعیت جهان و بیش از ۲۰ درصد تولید ناخالص جهانی را در بر می‌گیرد. این سازمان اکنون از مرحله همکاری صرف عبور کرده و به بستری برای هم‌افزایی اقتصادی، همگرایی ژئوپلیتیک و مدیریت مشترک کریدورهای انرژی و حمل‌ونقل بدل شده است.
وزن سازمان در سال‌های اخیر رشد معناداری داشته است افزایش حجم تجارت درون‌سازمانی، توسعه پروژه‌های ریلی مشترک، هماهنگی در زنجیره تأمین کالا و حرکت تدریجی به سمت استفاده از ارزهای ملی در مبادلات، فضای جدیدی ایجاد کرده که برای کشورهایی با ظرفیت اقتصادی و موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه ارزش عملیاتی بسیار بالایی دارد. در چنین ساختاری همکاری‌های سیاسی اهمیت به سزایی دارد اما مناسبات اقتصادی موتور پیشران سازمان است. 
اما ایران جایگاهی فراتر از نقش یک بازیگر منطقه‌ای دارد. کشور ما طی دهه‌های گذشته هزینه زیادی برای تثبیت استقلال و حفظ تصمیم‌گیری ملی پرداخته است. همین ویژگی در کنار ظرفیت‌های انرژی، مسیرهای ترانزیتی و سواحل راهبردی ایران را به یکی از بازیگران کلیدی سازمان تبدیل می‌کند. 
حجم تجارت اعضای شانگهای با ایران در سال‌های اخیر رشد پیوسته دارد. از سوی دیگر کشورهایی که از جاده ابریشم تا مرزهای اروپایی قرار دارند حلقه‌ای پیوسته از مسیرهای تجاری ایجاد کرده‌اند که ایران در مرکز این شبکه قرار می‌گیرد. موقعیتی که با فعال‌سازی کامل کریدورهای ریلی و جاده‌ای می‌تواند به مزیت قاطع تبدیل شود. مسیر سرخس ـ اینچه‌برون ـ تبریز ـ ماکو مهم‌ترین حلقه این زنجیره است. این مسیر کوتاه‌ترین راه ارتباطی میان آسیای مرکزی و بازارهای اروپا محسوب می‌شود.براساس گفته مدیرعامل راه‌آهن جمهوری‌اسلامی ایران ظرفیت همکاری ایران و ترکمنستان 20 میلیون تن در سال است که از این میزان 7 میلیون تن به بخش ریلی و بقیه به بخش جاده‌ای اختصاص دارد این یعنی حتی بدون توسعه کریدورهای جدید ظرفیت جا‌به‌جایی موجود ارزش اقتصادی قابل توجهی دارد.اگر مسیر ریلی سرخس تا ماکو بدون توقف فعال شود بار می تواند در کمتر از سه روز از آسیای میانی به مرز اروپا برسد.این در حالیست که حسین گروسی مدیرعامل منطقه آزاد ماکو در گفت‌و‌گو با تبریز یازار اظهار داشت: تنها از محل ترانزیت این مسیر امکان دستیابی به 10 میلیارد دلار درآمد سالانه وجود دارد رقمی که در شرایط فعلی اقتصاد ایران اهمیت قابل توجهی دارد.
تمرکز اجلاس اخیر شانگهای بر همکاری سازمان‌های راه‌آهن کشورهای عضو این پیام را می‌رساند که کریدورها در رقابت بازیگران منطقه‌ای تعیین‌کننده شده‌اند. در حالی که در 50 سال گذشته مهم ترین بخش اقتصاد با محوریت نفت بود اما امروز مهم ترین محوریت اقتصاد جهان به کریدورهای ترانزیتی اختصاص دارد.ایران اگر می‌خواهد سهم ترانزیتی خود را تثبیت کند باید سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل را در اولویت قرار دهد. مسیر باید بدون توقف، یکپارچه باشد و برای رقابت با کریدورهای جنوبی روسیه و مسیرهای جایگزین، این بخش باید به‌سرعت اصلاح شود.
حمل‌ونقل جاده‌ای نیز جایگاهی مهمی در این شبکه دارد در ساختار تجارت شانگهای بخش بزرگی از کالاها از مسیر ترکیبی عبور می‌کند یعنی بار از مبدا تا بخش‌هایی از مسیر با کامیون حمل می‌شود و در ادامه به ریل منتقل می‌گردد. برخی محورهای شرقی و جنوب‌شرقی زیرساخت‌ها برای پاسخ‌گویی به حجم بار موردنظر کافی نیست.
اما نکته دیگر دسترسی کشورها به آب‌های آزاد است میان اعضای شانگهای تنها ایران به آب‌های گرم دسترسی مستقیم دارد و این ویژگی یک مزیت راهبردی در مقیاس منطقه‌ای است. مسیرهای دریایی جنوب ایران کوتاه‌ترین راه برای اتصال کالاهای آسیای مرکزی و روسیه از خلیج فارس و بازارهای هند است. بندر چابهار نقش مهمی در این میان دارد. این بندر تنها بندری است که معافیت مالیاتی دارد و در سال گذشته ظرفیت عملیاتی آن رشد قابل توجهی داشته است. تکمیل محور چابهار ـ زاهدان و اتصال آن به شبکه ریلی سراسری امکان انتقال بار ترانزیتی از آب‌های آزاد به مرزهای شمالی را فراهم می‌کند. این پروژه باید هم‌زمان با توسعه جاده‌ای پیش برود و اگر این مسیر کامل شود جایگاه ایران در شبکه ترانزیت اوراسیا تثبیت خواهد شد.
در کنار توسعه مسیرها موضوع سوخت و زیرساخت پشتیبانی ناوگان جاده‌ای نیز اهمیت دارد. کامیون‌ها برای حمل بارهای سنگین نیاز به سوخت باکیفیت و پایدار دارند. همچنین مصرف دیزل در کریدورهای شرقی رشد داشته و برای پاسخ‌گویی به تقاضای جدید باید ظرفیت‌های جدید در ایستگاه‌های عرضه ایجاد شود. 
در نهایت ایران اگر کریدورها را فعال نگه دارد و موانع لجستیکی را برطرف کند جایگاه خود را تثبیت می‌کند و از ظرفیت سازمان نه فقط برای همکاری سیاسی بلکه برای تقویت اقتصاد ملی بهره می‌برد. ظرفیت‌هایی که اکنون بیش از هر زمان دیگر قابل استفاده است و زیرساخت آن نیز در حال تکمیل است.انتهای پیام/